Fundacja FUNDUSZ WSPÓŁPRACY

Program Inicjatywy Wspólnotowej (PIW) EQUAL jest wdrażany w Unii Europejskiej od 2001 roku. W roku 2004 rozpoczęto realizację drugiej rundy EQUAL we wszystkich 25 państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Polsce. W naszym kraju Program jest wdrażany przez Fundację „Fundusz Współpracy", pełniącą rolę Krajowej Struktury Wsparcia PIW EQUAL. Inicjatywa EQUAL jest finansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz budżetów krajowych państw biorących w niej udział. Na wdrażanie programu w Polsce w latach 2004-2008 przewidziano łącznie ok. 133,99 mln euro z Europejskiego Funduszu Społecznego i 44,64 mln euro z budżetu krajowego.

Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL jest Programem mającym na celu zwalczanie wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Z założenia PIW EQUAL ma być laboratorium testowym dla nowych rozwiązań promujących nowe sposoby przeciwdziałania wykluczeniu z rynku pracy osób, przed którymi stoją bariery uniemożliwiające bądź też utrudniające im wejście, powrót czy tez utrzymanie się na rynku pracy. Bariery, o których mowa są bardzo różne, można do nich zaliczyć m. in.: - niepełnosprawność, - niskie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe, - płeć, - wiek, - uzależnienia, - status społeczny (samotni rodzice, osoby mające pod opieką inne osoby zależne) i inne.

EQUAL ma specyficzną konstrukcję - obowiązującą we wszystkich krajach członkowskich realizujących Program. Konstrukcja ta opiera się na sześciu Zasadach wdrażania Programu to jest: 1. Podejście tematyczne, 2. Partnerstwo, 3. Zaangażowanie grup dyskryminowanych (empowerment), 4. Współpraca ponadnarodowa, 5. Innowacyjność, 6. Mainstreaming. Poniżej przedstawiono opis Zasad.

Podejście Tematyczne
Działania realizowane w ramach PIW EQUAL wpisują się w kontekst działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. W marcu 2000 roku podczas szczytu Rady Europejskiej w Lizbonie uchwalono tzw. „Strategię Lizbońską" czyli system działań, który w ciągu 10 lat ma uczynić Unię Europejską najbardziej konkurencyjną, oparta na wiedzy, gospodarką na świecie. Jednym z niezbędnych warunków do osiągnięcia takiego stanu jest intensyfikacja działań na rzecz ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego. Strategia Lizbońska została rozpisana na tzw. cztery filary tj.:
- zatrudnialność (employability) lub inaczej poprawa zdolności do zatrudnienia, zapewniająca indywidualną zdolność i lepszy dostęp do pracy dla bezrobotnych lub zagrożonych długookresowym bezrobociem. Indywidualną zdolność do bycia zatrudnionym wyznaczają przede wszystkim kwalifikacje zawodowe, postawy wobec pracy, cechy osobowe i demograficzne;
- rozwój przedsiębiorczości przez likwidację barier i wspieranie działań wspomagających ten rozwój, co oznacza więcej nowych miejsc pracy i lepszą ich jakość;
- poprawa zdolności adaptacyjnych firm i ich pracowników do zmieniających się warunków na rynku poprzez permanentną edukację (life-long learning) i zmiany organizacyjne;
- równość szans, oznaczająca konieczność zaniechania praktyk dyskryminacyjnych na rynku pracy, w tym w szczególności wobec kobiet i mniejszości narodowych.

Podejście tematyczne w ramach IW EQUAL to dziewięć obszarów tematycznych (od A do I), wpisujących się w w/w cztery filary Europejskiej Strategii. Każde z państw członkowskich, biorących udział w IW EQUAL ma prawo wybrać sobie, które z Tematów będą realizowane w danym kraju - poza Tematem I, który jest obowiązkowy i musi być realizowany w każdym z państw.
Polska zdecydowała się na realizację pięciu obszarów tematycznych: A, D, F, G oraz I tj.: Temat A - ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy tym, którzy mają problemy z integracją lub reintegracją na rynku pracy, Temat D - wzmacnianie krajowej gospodarki społecznej, w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy, Temat F - wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i ich pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystanie technologii informatycznych oraz innych nowych technologii, Temat G - godzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja mężczyzn i kobiet, którzy opuścili rynek pracy, poprzez wdrażanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz usług towarzyszących, Temat I - pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób, ubiegających się o status uchodźcy.

Partnerstwo
Zasada ta powszechnie uważana jest za najważniejszą i jednocześnie najtrudniejszą do realizacji Zasadę IW EQUAL. Projekty w ramach Programu EQUAL nie są wdrażane przez pojedyncze podmioty czy też instytucje ale przez tak zwane „Partnerstwa na Rzecz Rozwoju". Jest to grupa przynajmniej trzech podmiotów, które zdecydowały się współpracować razem w celu wypracowania wspólnych pomysłów i działań na rzecz zwalczania dyskryminacji na rynku pracy. Twórcy Programu uważali bowiem, że tylko współpraca różnych podmiotów może być skuteczna do wypracowania trwałych rozwiązań, możliwych do wdrożenia do głównego nurtu polityki i co za tym idzie, możliwych do finansowania także po zakończeniu IW EQUAL.
Pierwsza runda Programu (w której Polska nie brała udziału) pokazała, że Zasada Partnerstwa wymusiła niejako współpracę pomiędzy instytucjami, które do tej pory nigdy razem nie pracowały. Partnerstwa są bardzo zróżnicowane, obejmują Partnerów wywodzących się z różnych środowisk, różnych stylów i kultur pracy, sektorów - co powoduje, że współpraca pomiędzy tak różnymi podmiotami jest bardzo trudna. Niezwykle ważne jest aby podmiot inicjujący Partnerstwo posiadał wystarczające zasoby (finansowe, ludzkie, czasowe) oraz odpowiednie narzędzia w celu przeanalizowania i uzgodnienia wspólnej diagnozy problemów oraz spójnej strategii rozwoju i testowania innowacyjnych praktyk.
W ramach IW EQUAL możliwe są różne struktury Partnerstwa. Wybór struktury powinien być uzależniony od typu projektu, liczby oraz rodzaju zaangażowanych w Partnerstwo organizacji oraz podziału zadań i odpowiedzialności pomiędzy Partnerami. Można wyróżnić dwa podstawowe modele Partnerstwa:
- model parasolowy, w ramach którego, przez różnych Partnerów realizowane są podprojekty partnerskie. Podprojekty składają się na jeden wspólny cel, określony przez Partnerstwo. Podprojekty realizują więc specjalne zadania mające na celu rozwiązanie problemów, stanowiących cel zawiązania Partnerstwa;
- model liniowy, w ramach którego nie wyłania się podprojektów a każdy z Partnerów realizuje przypisane mu zadania.
Zarówno Partnerstwa parasolowe jak i liniowe mogą mieć charakter sektorowy bądź też geograficzny. Partnerstwa sektorowe zawiązują się, ze względu na rodzaj problemu, charakterystycznego dla danego sektora gospodarki lub kwestii związanych ze szczególna formą dyskryminacji, bądź tez nierówności na rynku pracy. Partnerstwo geograficzne stara się rozwiązać problemy o charakterze lokalnym, regionalnym lub krajowym - właściwym dla konkretnego regionu geograficznego.
Podsumowując, zgodnie z Uzupełnieniem Programu Operacyjnego PIW EQUAL dla Polski 2004-2006 Partnerstwo na Rzecz Rozwoju, w trakcie określania swojej docelowej struktury, powinno uwzględnić przede wszystkim następujące kwestie:
- wszystkich Partnerów powinien jednoczyć jeden cel zmierzający do rozwiązywania problemów dyskryminacji na rynku pracy, zbieżnych z istniejącymi politykami w tym zakresie, zarówno na poziomie lokalnym jak i krajowym oraz wspólnotowym,
- struktura Partnerstwa powinna uwzględniać charakter działań podejmowanych w ramach poszczególnych Tematów, konieczność tworzenia i testowania nowych rozwiązań, między innymi poprzez zapewnienie możliwie najszerszego udziału różnych typów organizacji i przedstawicieli grup będących w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy,
- efektem budowy Partnerstwa powinno być: wypracowanie wspólnej strategii zmierzającej do realizacji założonego celu i zawierającej szczegółowy plan działań z uwzględnieniem roli wszystkich Partnerów i przewidywanych wyników projektu, wypracowanie dobrych praktyk, określenie oddziaływania projektu w oparciu o kryteria ilościowe i jakościowe określone w Uzupełnieniu Programu EQUAL, a także szczegółowy plan finansowy,
- niezbędnym, obowiązkowym elementem Partnerstwa powinna być strategia upowszechniania rezultatów oraz udział w procesie włączania ich do głównego nurtu polityki.
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL została podzielona na trzy fazy - zwane Działaniami, Działanie 1 - poświęcone jest właściwie tylko i jedynie stworzeniu dobrych relacji i wspólnej płaszczyzny porozumienia między Partnerami, którzy później stworzą i będą testować wypracowane wspólnie rozwiązania (Działanie 2) i wdrażać je do głównego nurtu polityki (Działanie 3).

Zaangażowanie grup dyskryminowanych (empowerment)
Zasada ta polega na włączeniu osób z grupy docelowej do projektu na każdym etapie jego realizacji, począwszy od etapu planowania i analizy potrzeb, poprzez faktyczną realizację zaplanowanych działań aż do etapu oceny i ewaluacji zaproponowanych rozwiązań. Zasada ta jest stosowana w celu podniesienia rzeczywistej zdolności grup, do których kierowane są działania projektu (tzw. beneficjentów ostatecznych - BO) do wpływania na sprawy, które bezpośrednio ich dotyczą. Plan działania opisany w projekcie składanym przez każde Partnerstwo musi odpowiadać na potrzeby osób lub grup społecznych, których dotyczy dany problem. Projekt musi zawierać informacje na temat podstawowych grup docelowych w regionie lub sektorze, ich potrzeb i oczekiwań związanych z projektem, sposobu zebrania tych danych, a także szczegółowy opis, w jaki sposób oczekiwania te zostaną zaspokojone. Na wszystkich etapach realizacji projektu: podczas planowania, podejmowania decyzji, wdrażania i współpracy ponadnarodowej musi być zapewniony udział grup docelowych. Zdolność nawiązania współpracy z grupami docelowymi i sposób ich zaangażowania w działania Partnerstwa był jednym z kryteriów wyboru projektów i jego niezbędnym elementem.
Zgodnie z Zasadą empowerment każde z Partnerstw musi być oparte na aktywnym uczestnictwie wszystkich Partnerów, w tym małych organizacji, które samodzielnie, nie miałyby zdolności do realizacji projektów - to drugi z wymiarów tej Zasady. Uczestnictwo takie można zapewnić poprzez włączenie przedstawiciela każdego z Partnerów do prac organu zarządzającego Partnerstwem, wdrożenie dobrego i skutecznego systemu komunikacji w Partnerstwie czy też takiego podziału zadań między Partnerów aby każdy z nich mógł w pełni uczestniczyć w realizacji celów Partnerstwa niezależnie od wielkości i posiadanego potencjału.

Współpraca ponadnarodowa
Współpraca ponadnarodowa w PIW EQUAL odbywa się na kilku poziomach. Pierwszy i najważniejszy z nich to współpraca pomiędzy Partnerstwami na Rzecz Rozwoju z kilku państw członkowskich. Każde z Partnerstw miało obowiązek znalezienia Partnera (tj. Partnerstwa biorącego udział w Programie EQUAL w innym kraju UE) w celu realizacji wspólnych działań i rezultatów w oparciu o ustalony plan pracy (Umowę o Partnerstwie Ponadnarodowym - TCA). Poszukiwanie Partnerów odbywało się poprzez wspólną bazę - EQUAL Common Data Base (ECDB) - do której wpisywane są wszystkie Partnerstwa biorące udział w Programie. Partnerstwa łączyły się poszukując elementów wspólnych wdrażanych przez siebie projektów; takimi elementami mogą być: grupa docelowa, podejście do konkretnych zagadnień, opracowanie podobnych lub uzupełniających się strategii, wspólne priorytety. Dotychczasowe doświadczenia EQUAL pokazują, że współpraca ponadnarodowa wnosi olbrzymią wartość dodaną do projektów i pozwala nie tylko na wymianę doświadczeń i wypracowanie dobrych, wspólnych praktyk ale również na znalezienie wspólnych rozwiązań dla podobnych problemów występujących w całej Europie.
Wyróżnia się kilka modeli współpracy ponadnarodowej m.in.: - wymiana informacji i doświadczeń, - równoległe wypracowanie innowacyjnego podejścia, - import, eksport i adaptacja nowych rozwiązań do danej sytuacji, - wspólny produkt lub system pracy - podział zadań w ramach realizacji wspólnego celu, - wymiana osób zaangażowanych w realizację projektu.
We współpracy ponadnarodowej uczestniczą również Instytucje Zarządzające Programem na poziomie krajowym poprzez uczestnictwo i wkład w działanie tematycznych grup roboczych, seminariów, konferencji czy policy - forum - co stanowi drugi poziom współpracy ponadnarodowej.

Innowacyjność
Jak już wspomniano EQUAL ma za zadanie testowanie innowacyjnych podejść do polityki rynku pracy. Mogą to być podejścia zupełnie nowe lub też elementy przeniesione z innych dziedzin, które zwiększą efektywność prowadzonej polityki rynku pracy w odniesieniu do grup dyskryminowanych. Ponieważ PIW EQUAL jest instrumentem, który pozwala na testowanie innowacyjnych rozwiązań zarówno na poziomie krajowym jak i europejskim, każde Partnerstwo musi wykazać, iż projekt, który realizuje proponuje nowe, dotychczas niestosowane rozwiązania - co jest zadaniem dosyć trudnym. Innowacyjność jest pojęciem niełatwym do zdefiniowania, zwłaszcza w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, zakłada się jednak, ze w ramach PIW EQUAL innowacyjność polegać ma na:
- połączeniu działań różnych instytucji lub organizacji, różnych metod i narzędzi działania,
- testowaniu istniejących rozwiązań ale w nowych obszarach i w odniesieniu do innych niż dotychczas grup docelowych,
lub
- testowaniu dotychczasowych rozwiązań w innych sektorach gospodarki.
Zgodnie z Informatorem dla wnioskodawców EQUAL innowacyjność może odnosić się do wielu aspektów projektu i może mieć różny charakter. Istnieją trzy główne typy działań innowacyjnych:
- ukierunkowane na proces tj. rozwój nowych metod, narzędzi, nowego podejścia,
- ukierunkowane na cel czyli na sformułowanie nowych celów, otwarcie nowych dróg do zatrudnienia,
- ukierunkowane na kontekst tj. rozwój systemu odpowiadającego na potrzeby i problemy rynku pracy w ramach struktur politycznych i instytucjonalnych.
Głównym zadaniem Partnerstwa przed przystąpieniem do planowania działań innowacyjnych było zapoznanie się w jak najszerszym zakresie z doświadczeniami innych projektodawców, którzy realizują projekty w tym samym obszarze, lub których projekty skierowane są do tej samej grupy docelowej po to, aby nie powielać wypracowanych już wcześniej rozwiązań oraz nawiązać kontakty z instytucjami, które pozwolą na identyfikację barier jakie mogą napotkać projektodawcy w pracy z określoną grupą docelową.
 

Mainstreaming
Jak już wspomniano wcześniej, PIW EQUAL jest laboratorium dla nowych rozwiązań na rynku pracy i w ramach tej Inicjatywy powinny zostać wypracowane/przetestowane innowacyjne rezultaty. Nie zawsze projekty okażą się sukcesem - jednak Program ma to do siebie, że pozwala na poniesienie porażki w osiągnięciu danego rezultatu, również po to aby w przyszłości nie powielać popełnionych błędów i np. nie stosować w stosunku do określonej grupy docelowej rozwiązań, które się nie sprawdziły. Jednak jak pokazuje praktyka w obrębie UE, część wypracowanych, dobrych pomysłów może być wdrożona do głównego nurtu polityki. Takie włączanie wypracowanych i przetestowanych rezultatów do istniejących już nurtów polityki społecznej i rynku pracy to mainstreaming. Partnerstwa mają za zadanie wnieść wkład w efektywne tworzenie polityki poprzez sprawdzanie w praktyce skuteczności stosowanych rozwiązań oraz zapewnienie by wszyscy Partnerzy mogli z tego wyciągać odpowiednie wnioski. Rezultaty PIW EQUAL mogą stać się częścią systematycznego podejścia do innych polityk i programów, które są realizowane na poziomie lokalnym, krajowym lub też europejskim.
Partnerstwa realizują politykę mainstreamingu organizując konferencje, seminaria, spotkania z władzami lokalnymi i krajowymi.

Realizacja PIW EQUAL w Polsce
Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce, tak jak we wszystkich państwach członkowskich UE został podzielony na trzy fazy, zwane Działaniami.
W ramach konkursu na Działanie 1, złożonych zostało 751 wniosków.
Działanie 1 trwało od listopada 2004 roku do czerwca 2005 roku i przystąpiło do niego 107, wybranych w konkursie, Partnerstw.
Głównym celem Działania 1 było ostateczne zawiązanie i ukonstytuowanie się Partnerstw na Rzecz Rozwoju oraz Partnerstw Ponadnarodowych (o których mowa w opisanej wyżej Zasadzie Współpracy Ponadnarodowej) a także ustalenie wspólnego planu pracy oraz strategii działania. Konkurs do Działania 2 był już konkursem zamkniętym i przystąpić mogły do niego jedynie te Partnerstwa, które uczestniczyły w Działaniu 1.
Działanie 2 rozpoczęło się w lipcu 2005 roku. Warunkiem przystąpienia do Działania 2 było złożenie przez Partnerstwa dokumentu zawierającego opis wzajemnych relacji i powiązań między Partnerami, strategię działania Partnerstwa, opis planowanych do realizacji zadań oraz budżet czyli - Umowy o Partnerstwie na Rzecz Rozwoju (DPA - Development Partnership Agreement). W wyniku analizy DPA do Działania 2 przeszło 99 Partnerstw na Rzecz Rozwoju.
Działanie 2 to główna faza realizacji wszystkich projektów. W założeniach programowych ma to być czas, w którym Partnerstwa wypracują oraz przetestują rozwiązania w zakresie zwalczania dyskryminacji na rynku pracy.
W styczniu 2007 roku rozpoczęło się Działanie 3 czyli projekty mające na celu upowszechnianie i włączanie do głównego nurtu polityki rezultatów, wypracowywanych przez Partnerstwa w trakcie Działania 2.

Obecnie Partnerstwa są w trakcie realizacji Działania 2 (większość projektów kończy realizację działań w marcu 2008 r.) oraz jednocześnie Działania 3 (które zaczęło się dla większości Partnerstw w styczniu 2007 r. i zakończy się - w zależności od Partnerstwa - w marcu bądź czerwcu 2008 r.).
W zdecydowanej większości przypadków ta sama grupa podmiotów realizuje jako jedno i to samo Partnerstwo jednocześnie Działanie 2 i Działanie 3. W kilku przypadkach doszło do niewielkiej zmiany składu Partnerstwa poprzez zaproszenie do realizacji Działania 3 podmiotu, który do tej pory we wdrażaniu IW EQUAL nie uczestniczył, a który jest instytucją mogącą mieć duże znaczenie w upowszechnianiu rezultatów Partnerstwa np. agencje reklamowe, media itp.
Część Partnerstw realizujących Działanie 2 połączyło się w tzw. Megapartnerstwa czyli związek trzech lub więcej Partnerstw, których prace są skierowane do tej samej grupy docelowej (np. osób niepełnosprawnych) i które wspólnie stworzyły i realizują projekt Działania 3.

Najwięcej Partnerstw na rzecz Rozwoju PIW EQUAL w Polsce przystąpiło do realizacji projektów w Temacie A (37 Partnerstw na rzecz Rozwoju). Na drugim miejscu ex-equo pod względem liczby projektów, które przystąpiły do realizacji w Działaniu 2 znajdują się Tematy D i F (po 24 PRR).
Projekty realizowane w Temacie D są o tyle specyficzne i skomplikowane, iż w ramach ich realizacji tworzone są nowe na rynku polskim typy podmiotów - przedsiębiorstwa społeczne, w tym np. spółdzielnie socjalne zakładane przez bezrobotnych, mniejszości etniczne, niepełnosprawnych czyli grupy ludzi znajdujące się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Zakładanie tego rodzaju podmiotów i możliwość realizacji projektów w takim Temacie, będącym elementem Programu UE jest wyrazem nowej koncepcji polityki społecznej (obecnej również w krajach UE) zorientowanej na aktywizację beneficjentów wsparcia.
Co ciekawe - mimo, że to Temat D jest adresowany przede wszystkim do III sektora (organizacji pozarządowych - NGOs) - to jednak, w 63% organizacje pozarządowe są Administratorami projektów PRR łącznie we wszystkich Tematach. Program EQUAL jest więc także okazją do rozwoju organizacji pozarządowych w Polsce.

EQUAL nie będzie kontynuowany w nowej perspektywie programowania funduszy strukturalnych w Polsce w latach 2007-2013 jednak pewne wypracowane i przetestowane w jego ramach rozwiązania będą wykorzystywane i premiowane w przypadku projektów np. w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - m. in. Zasada Partnerstwa, Współpracy Ponadnarodowej czy Innowacyjności.

W ramach zwiększenia szans na skuteczność Programu EQUAL w Polsce Fundacja „Fundusz Współpracy" - Krajowa Struktura Wsparcia (KSW) PIW EQUAL realizuje tzw. projekty systemowe: „Upowszechnianie ekonomii społecznej w Polsce na podstawie doświadczeń PIW EQUAL" oraz „Upowszechnianie dobrych praktyk na obszarach wiejskich", oba projekty zawierają komponenty grantowe - o dofinansowanie mogą się ubiegać podmioty chcące upowszechniać rezultaty osiągnięte w ramach Programu EQUAL.